Ülkelerin gelişmişlikleri ihracat büyüklükleri ile ilintilidir. Ancak ihracat sırasında temel alınan temel göstergelerden biri de ihraç edilen ürünlerin kg. başına hesaplanan değerleridir. 1 kg. bilgisayar yongası (chip), 1 milyon kg. patatese eşdeğer bir bedele sahiptir. Bu nedenle 2000’li yıllardan bu yana devlet, ihraç ürünlerinin katma değerlerinin artırılması için çalışmalar yürütmektedir. Amaç, ihracatın geleneksel ürünlerden yüksek teknoloji içeren ihraç kalemlerine dönüşümünü sağlamaktır.
Bu amaçla ilk olarak 26.06.2001 tarihinde 4691 sayılı “Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu” ile, ilk kez Ar-Ge faaliyetleri desteklenmeye başlamış ve kurumların Ar-Ge amaçlı çalışmalarına çeşitli destek, teşvik ve muafiyetler sağlanmıştır. Kamuoyunda Teknopark ya da Teknokent olarak adlandırılan bu bölgelerde uygulanan söz konusu destek, teşvik ve muafiyetler, ülkenin ihracatında olumlu anlamda kıpırdanmalara sebep olmuş ve “Teknoloji Geliştirme Bölgeleri”nde yürütülen Ar-Ge faaliyetleri sonucunda, Türkiye’nin ihracat kalemlerinde nitelikli ve yüksek teknoloji içeren ürünlerin oranı artmaya başlamıştır. Ancak gerek “Teknoloji Geliştirme Bölgeleri” sayısının az olması ve gerekse bu bölgelerdeki fiziksel koşulların yetersizliği, devleti yeni destek ve teşvikler sunmaya itmiş ve sonunda 28.02.2008 tarihinde kabul edilen 5746 sayılı “Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” ile, Ar-Ge faaliyetlerine verilen destek ve teşvikler daha da arttırılmıştır. Halk arasında “Ar-Ge Kanunu” olarak adlandırılan 5746 sayılı yasa, beraberinde yeni bir kavramı da getirmiştir: “ARGE Merkezi”.
Ar-Ge Merkezleri kavramı ile; çalışan Ar-Ge personeli sayısı 50 ve üzerinde olan kurumlar, belirli koşulları sağlamaları durumunda Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (Teknopark/Teknokent) statüsü kazanabilme olanağına kavuşmuşlardır. Daha sonra 50 olan Ar-Ge personeli sayısı 30’a indirilmiştir. 16.02.2016 tarihinde kabul edilen 6676 sayılı yeni Ar-Ge Kanunu ile çalışan Ar-Ge personeli sayısının 15’e indirilmesi konusunda Bakanlar Kuruluna yetki verilmiştir. Konu ile ilgili yönetmeliğin hazırlanması çalışmaları halen devam etmektedir.
Ar-Ge Personelinin Tanımı
Ar-Ge Merkezleri bünyesinde görev alabilecek personel 3 farklı kategoride değerlendirilmektedir. Bunlar;
- Araştırmacı: Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün,
süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan en az lisans mezunu uzmanları,
- Teknisyen: Mühendislik, fen ve sağlık bilimleri alanlarında yüksek öğrenim görmüş ya da meslek
lisesi veya meslek yüksek okullarının teknik, fen ve sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi kişileri,
- Destek Personeli: Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici,
teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personeli tanımlamaktadır.
ARGE Merkezi Olabilme Koşulları
- Ar-Ge merkezlerinin, Kanunda tanımlanmış Ar-Ge faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirmesi,
- Kurumun; yeterli Ar-Ge yönetimi ile teknolojik varlıklara, Ar-Ge insan kaynaklarına, fikrî haklar, proje ve bilgi kaynakları yönetim yeteneği ve kapasitesine sahip olması,
- Ar-Ge merkezlerinin, Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge merkezinde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olması,
- Ar-Ge merkezlerinin konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanımlanmış Ar-Ge ve yenilik program ve projelerinin bulunması,
- Ar-Ge merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekân içinde yer alması,
- Ar-Ge merkezlerinin, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununa göre kurulan teknoloji geliştirme bölgeleri dışında yer alması,
Ar-Ge Merkezlerine Sağlanan Destek, Teşvik ve Muafiyetler
Ar-Ge Merkezlerine sağlanan destekler başlıca 4 ana grupta özetlenebilirler. Bunlar;
- Ar-Ge indirimi
Ar-Ge merkezlerinde yapılan “Ar-Ge ve yenilik harcamalarına” %100 oranında Ar-Ge indirimi uygulanacaktır.
500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı da ilave Ar-Ge indirimi olarak dikkate alınacaktır.
Ar-Ge indirimi 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10’uncu maddesine göre kurum kazancının ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89’uncu maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılacaktır. Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilecektir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınacaktır.
Ayrıca yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamaları, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilecek, bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılacaktır. Diğer bir deyişle AR-GE ve yenilik harcamalarına ilişkin Ar-Ge indirimi yapılması, harcamaların aktifleştirilerek amortisman yoluyla ya da bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılmasına bir alternatif olmayıp, her iki uygulama bir arada olacaktır. Dolayısıyla 100 TL tutarındaki bir harcamadan ötürü 200 TL tutarında bir vergi matrahı tasarruf edilmiş olacaktır. Mevcut kurumlar vergisi oranı %20 olduğuna göre, bu teşvik sayesinde toplam (200 TL X %20=) 40 TL tutarında bir vergi avantajı sağlanmış olmaktadır.
- Gelir vergisi stopajı teşviki:
5746 sayılı Kanuna göre Ar-Ge merkezlerinde çalışan personelin ücretlerinin %80’lik kısmı (doktoralı personelde %90’ı) gelir vergisinden istisna tutulmuştur.
- SGK primi desteği:
5746 sayılı Kanuna göre Ar-Ge merkezlerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin bu çalışmaları karşılığında elde ettiği ücretler üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı tarafından karşılanacaktır. Diğer taraftan Ar-Ge merkezinde çalışsa dahi kamu personeli bu teşvikten yararlanamaz.
- Damga vergisi istisnası:
5746 sayılı Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmayacaktır.